Co powoduje nadwagę i otyłość? Bezpośrednia przyczyna jest naprawdę prosta – zbyt duża ilość przyjmowanych kalorii w stosunku do zużywania ich przez organizm. Z kolei odpowiedź na pytanie „Co wpływa na to, że jem więcej, niż potrzebuje mój organizm” jest już o wiele bardziej skomplikowana.

Jak przedstawiłam na powyższym wykresie, na zjawisko nadwagi i otyłości mają wpływ czynniki psychologiczne, społeczno-kulturowe oraz biologiczne (fizjologiczne i genetyczne). Temat jest bardzo obszerny i można byłoby go opisać w dziesiątkach postów, lecz w tym znajdą się tylko najważniejsze treści.

Czynniki psychologiczne

1. Stres i nieskuteczne sposoby radzenia sobie z nim

Po pierwsze – zgodnie z badaniami jest to główna przyczyna nadmiernego jedzenia. Chyba nikogo to nie dziwi. Co prawda niektóre osoby mają wręcz odwrotnie – nie mają apetytu, a u wielu z nas w sytuacjach bardzo silnego stresu (np. tuż przed ważnym spotkaniem czy egzaminem) żołądek wiąże  się na supeł  i nie jesteśmy w stanie nic przełknąć. Generalnie jednak stres ma bardzo duży związek z przejadaniem się. Powody mogą być następujące:
  • Zjedzenie czegoś dobrego jest prostym, szybkim i łatwo dostępnym sposobem na ukojenie nerwów.
  • Niektórzy sytuacje zagrożenia lub strachu interpretują jako głód.
  • Przygotowywanie jedzenia może być formą ucieczki od problemów.
  • Wynagradzanie sobie trudnych przeżyć jedzeniem.
  • Doświadczenia z dzieciństwa, gdy pocieszano jedzeniem.
  • Koncentrowanie się na przeżywanych emocjach, zamiast sposobach efektywnego poradzenia sobie z problemem.
  • Zmiana nawyków żywieniowych w sytuacjach stresowych (jedzenie bardziej słodko/tłusto, nieregularnie, w nocy etc.).
  • Fizjologiczne skutki stresu – zmniejszenie wydalania i wchłaniania wielu składników pokarmowych (np. magnezu), zwiększenie zapotrzebowania na serotoninę (która jest wytwarzana głównie z cukrów i skrobi, czyli węglowodanów, a w praktyce – słodyczy).

2. Zaburzenia w kontrolowaniu ilości spożywanego pokarmu

Postaraj się nie myśleć teraz o tarcie cytrynowej na kruchym spodzie z chrupiącą warstwą bezy.
Udało Ci się? Zapewne nie… I tak jest niestety u większości osób (zwłaszcza tych na diecie), które starają się nie myśleć i nie zwracać uwagi na takie pyszności. Wywołuje to często efekt odwrotny do zamierzonego. Niestety szczególnie osoby z nadwagą są podatne na takie bodźce jak wygląd, zapach czy smak potrawy. Ponadto – często osoby odchudzające się, a zwłaszcza otyłe nie potrafią kontrolować, kiedy są głodne, a kiedy najedzone. Nie jedzą więc wtedy, gdy poczują ssanie w żołądku, lecz np. dlatego, że inni jedzą, bo „czas na obiad” lub jedzą tyle, ile mają na talerzu (choć najedli by się połową).
Sytuacje, w których często nie mamy świadomości (lub mamy bardzo nikłą) tego, ile jedzenia zjadamy to np. jedzenie w podczas imprez (zwłaszcza, jeśli dodamy do tego alkohol), podczas siedzenia przed kompem, telewizorem czy książką. Przejadaniu sprzyja też zmęczenie, np. pod koniec dnia.

3. Predyspozycje osobowościowe, przekonania i oczekiwania.

Przekonania i oczekiwania względem własnej osoby lub świata mogą być przyczyną nadmiernego jedzenia. Mogą do nich należeć:
  • negatywny obraz własnej osoby
  • niskie poczucie własnej wartości i skuteczności
  • pesymizm
  • tzw. słaba wola
  • przekonanie, że nie ma się wpływu na swoje nawyki żywieniowe / wagę / wygląd / zdrowie etc.
  • uogólnianie, że niepowodzenia w jednej sferze dotyczą także innych
  • uchylanie się od odpowiedzialności za własne życie, od poznawania i rozwiązywania własnych problemów
  • bierność lub poczucie bezradności
  • perfekcjonizm odnoszący się do różnych sfer życia, a znajdujący „ujście” w jedzeniu
  • lęk przed sukcesem
  • przekonania, że jedzenie to wyraz uczuć
  • przekonania, że trzeba zawsze zjadać wszystko z talerza, że nie można odmawiać jedzenia itd…

4. Emocje

Wiemy z autopsji i potwierdzają to różne badania, że jemy zbyt dużo pod wpływem emocji – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Do negatywnych możemy zaliczyć lęk przed czymś nieokreślonym, strach, żal, złość, rozczarowanie, poczucie winy, znudzenie. Jemy, by przywrócić równowagę lub by stłumić te przykre stany, poprawić nastrój.

Czynniki społeczno-kulturowe

Każdy z nas jest częścią jakiejś społeczności – rodziny, grupy znajomych i przyjaciół, współpracowników, osób z danej grupy wyznaniowej czy kraju. Każda z tych grup ma swoją kulturę, czyli wzory zachowań: tradycje, zwyczaje oraz normy, systemy wartości. Dotyczą one różnych sfer życia człowieka, więc również i jedzenia. Regulują one kiedy, gdzie, jak i co się je. Niektóre z tych utartych form mogą powodować nadmierne jedzenie. Należą do nich:

  • nieprawidłowy i utrwalony sposób żywienia w rodzinie
  • wyrażanie uczuć za pomocą jedzenia
  • ważne wydarzenia (np. przeprowadzka, rozstanie lub śmierć bliskiej osoby, narodziny rodzeństwa)
  • zmiana standardu życia
  • duża dostępność jedzenia
  • uroczystości przy zastawionym stole oraz jedzenie w towarzystwie
  • ciąża i „jedzenie za dwoje”
  • przejście na rentę lub emeryturę
  • hedonistyczna przyjemność jedzenia
  • skłonność do próbowania wielu nowych potraw
  • zmniejszenie atrakcyjności wyglądu zewnętrznego i proces starzenia się
  •  podczas spożywania alkoholu

Czynniki biologiczne

Przyjmowanie pożywienia jest czynnością, która jest uwarunkowana działaniem złożonych mechanizmów fizjologicznych, które są sterowane przede wszystkim przez nasz mózg. Różne reakcje chemiczne, które w nim zachodzą powodują, że odczuwamy głód lub sytość. Przyczyną przyjmowania nadmiernej ilości kalorii w stosunku do zapotrzebowania organizmu mogą być: zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego (np. urazy czaszki lub guzy mózgu), problemy z układem hormonalnym (np. niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników) oraz wrodzone wady chromosomalne (zespół Downa i zespół Turnera). Wspomina się też o przyczynach genetycznych, ale są one bardzo skomplikowane i wciąż wymagają badań.

Jak widzicie, przyczyn nadmiernego jedzenia jest mnóstwo i w dodatku często współwystępują one ze sobą. W następnym wpisie podzielę się z Wami wynikami moich badań do pracy dyplomowej na zakończenie studiów podyplomowych z psychodietetyki. Próbowałam dzięki nim odpowiedzieć na pytanie, czy częstotliwość nadmiernego jedzenia ma związek z wyszczególnionymi przeze mnie powodami nadmiernego jedzenia, o których szerzej opowiedziałam w tym poście 🙂

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj:
Kalat, J.W. (2007). Biologiczne podstawy psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalczyk, B. (2001). Przyczyny otyłości.  http://mediweb.pl/przyczyny-otylosci
Ogińska-Bulik, N. (2004) Psychologia nadmiernego jedzenia. Przyczyny, konsekwencje, sposoby zmiany. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Agnieszka Sennik

Agnieszka Sennik

Z wykształcenia dziennikarka, z pasji blogerka modowa. Bardzo lubię tematy powiązane ze stylem vintage, rustykalnym oraz retro. Interesuje mnie moda alternatywna oraz indywidualne projekty odzieży.

4 komentarze

  1. Dobrze napisany tekst. Fajnie się czyta i przede wszystkim wiele w nosi w temat diety oraz odpowiednich treningów sportowych.
    Jestem ciekawa Twojej opinii o moim blogu sklep-estyl.pl, serdecznie polecam!

Skomentuj artykuł!

share on: